MANERA.AZ Türkiyə Respublikasının Bakıdakı səfirliyinin Mədəniyyət və Təbliğat müşaviri, Dos. Dr. İrfan Çiftçinin “Makam” jurnalına müsahibəsini təqdim edir:

“Makam” Musiqi jurnalı olaraq Türkiyə Respublikasının Bakıdakı səfirliyinin Mədəniyyət və Təbliğat müşaviri, şair və mədəniyyət adamı Dos. Dr. İrfan Çiftçi ilə Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində Azərbaycan milli musiqisi, eləcə də “Türkiyənin mədəniyyət və təbliğat fəaliyyətlərində musiqi" haqda söhbət etdik.

Zəngin mədəni irsi olan Azərbaycan müsəlman ölkələri arasında opera və teatr kimi ifaçılıq sənətlərini əhatə edən ilk ölkə olmuşdur.

Azərbaycan Demokratik Respublikası 1918-ci ildə yaradılıb, lakin iki il sonra, 26 Aprel 1920-ci ildə Qırmızı Ordu Azərbaycana daxil oldu, Aprelin 28-də Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası yarandı və SSRİ ərazisinə daxil oldu. Sovet İttifaqının dağılması ilə 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən müstəqilliyini qazandı.

Azərbaycan musiqisi Qafqazda musiqi həyatının vacib hissəsidir. Azərbaycanın məşhur musiqisi "Muğam" adlanır. "Muğam" ərəbcə "Makam" sözündən yaranıb, Azərbaycan dilinə keçmişdir. Muğam 14-cü əsrdə baş verən siyasi dəyişikliklər kimi şərq ölkələrinin ümumi musiqisinə çevrildi.

Bu gün Muğam ənənəvi Azərbaycan musiqisinin möhtəşəm əfsanəsinin ümumi adıdır.Muğam sənəti Azərbaycanın əhəmiyyətli mədəni dəyərlərindən biridir. 2003-cü ildə isə Azərbaycan Muğamı YUNESKO-nun qoruma siyahısına alınaraq, Ümumdünya İrs siyahısına daxil edilmişdir. XIX əsrin sonuna qədər Muğamlar əsasən cəmiyyətin yuxarı hissələrinin toylarında, dini mərasimlərdə və ziyafət mərasimlərində ziyalıların iştirak etdiyi musiqi konsultasiyalarında, dini mərasimlərdə və mərasimlərdə ifa olunub. XX əsrin əvvəllərində muğam konsertləri təşkil edilmiş və insanlara təqdim edilmişdir.

Azərbaycan musiqisinin yeddi əsas muğamı var: "Rast", "Şur", "Segah", "Müştəri", "Çahargah", "Bayatı-Şiraz", "Humayun". Üzeyir Hacıbəyli (Hacıbəyov) "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" adlı kitabında muğamların əhval-ruhiyyəsini təsvir edir: Rast;Tamaşaçılarda xoşbəxtlik və rifah hissi, Şur; lirik əhval, Segah; Sevgi duyğuları, müştəri; dərin kədər, Çahargah; coşğu və ehtiras hissi, Bayatı-Şiraz; kədər, Humayun; Kədər dərin duyğuları yaşadır.

Azərbaycan musiqisi haqqında danışarkən ilk ağıla Azərbaycanın himninin musiqisinin bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyli gəlir. Alim, yazıçı, tərcüməçi və orkestr dirijoru kimi tanınan Üzeyir Hacıbəyli bütün Şərq dünyasında simfonik musiqi, ilk opera yaradıb və Azərbaycanda musiqi elminin prinsiplərini ortaya qoyub. O, 1908-ci il yanvarın 12-də Bakıda böyük şair Füzulinin eyni şeirində ifa etdiyi ilk "Leyla və Məcnun" operasını ifa edən böyük sənətçidir. Həmçinin "Şeyx Sinan" (1909), "Rüstəm və Zöhrə" (1910), "Şah Abbas və Xurşid Banu" (1912), "Əsli və Kərəm" (1912), "Harun və Leyla" 1937) adlı operaları və "Ər və arvad" (1909), "O Olmasa bu olsun" (1910) və Türkiyədə də dəfələrlə səhnəyə qoyulan "Arşın mal alan" (1913) adlı musiqilərini bəstələmişdir. Üzeyir Hacıbəyli muğamı opera və simfonik musiqi ilə birləşdirərək Şərq və Qərb musiqisi arasında körpü yaratdı.

Azərbaycanda musiqi həmişə mühüm bir mədəniyyət elementi olmuş və dövlət xadimləri tərəfindən dəstəklənmişdir. Azərbaycan Respublikasının sabiq Prezidenti Heydər Əliyevin 13 iyun 2000-ci il tarixli qərarı ilə Azərbaycan Milli Konservatoriyanın yaradılmasına xüsusi fərman verilmişdir. Bir il sonra , Heydər Əliyevin Bakı Musiqi Kolleci və Respublika İncəsənət Məktəbi Azərbaycan Milli Konservatoriyasına, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının maddi-texniki bazasının yaradılmasına dair qərarına əsasən Azərbaycan Milli Konservatoriyasına daxil edilmişdir.
Konservatoriya rektor olaraq Xalq rəssamı Siyavuş Əşrəf oğlu Kərimlinin təyin edilməsi də eyni qərarla həyata keçirildi. Azərbaycan Milli Konservatoriyasının professor-müəllim heyyəti musiqiçilərdən, müğənnilərdən, bəstəkarlardan, folklor sənətçilərindən və xalq musiqi alətlərində peşəkar olan tanınmış musiqiçilərdən ibarətdir.

Türkiyə Respublikasının Bakıdakı səfirliyinin Mədəniyyət və Təbliğat müşaviri Dos. Dr. İrfan Çiftçi bizi böyük qonaqpərvərliklə qarşıladı. O, "Makam"a Azərbaycana aid məsələlər, xüsusilə musiqi və oxucularımız haqqında çox dəyərli məlumat verdi. Siyasi alim olmasından əlavə, həmçinin ədəbiyyat adamı olan İrfan Çiftçinin fikirlərinin dərinliyinə təəccübləndim. (Bu yazı uzun söhbətimizin qısa xülasəsidir.)

Qarsda anadan olan İrfan Çiftçi uşaqlara uyğun görülməyən "Aşığ məclisləri”ində iştirak etdiyi zaman hələ 4 yaşındaydı. O, bir tərəfdən bu məclisləri dinləyir, digər tərəfdən Almaniyadan atasının gətirdiyi valları dinləyərək böyüyüb. Babası Behiye Aksoy, Ahmet Sezgin, Mehmet Özbek və Zeki Müren kimi sənətkarları çox sevirmiş. Bütün bu dəyərlər İrfan Çiftçiyə musiqidə möhkəm təməl verib...

- Bu sualın cavabının səhifələrə sığamayacağını bilirəm, ancaq qısa xülasə olaraq toxunmaq lazım olsa, Azərbaycan və Türkiyənin Musiqi sahəsində qarşılıqlı əlaqələri necə qiymətləndirərsiniz?

-Onsuz da ortaq mədəniyyətlər var və bunlar zamanın şərtlərinə görə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədirlər. 1900-cü illərdən bütün Şərq vəTürk dünyasında başlayan "modernləşmə" fəaliyyəti ilə birlikdə mədəniyyət və təhsil sahəsində "yenilik/ceditism" deyilən müasirləşmə ortaq məxrəcində qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Bu qarşılıqlı əlaqə, ölkəmizin musiqi arxeologiyasına yaxından baxdığımızda kompozisiyalar və çingenelerde görürük. Ancaq daha sıx və institusional keyfiyyətlərlə söyləyə biləcəyimiz qarşılıqlı əlaqə, Osmanlı İmperatorluğunun son illərində Tanzimatdan sonra gəldi. Azərbaycan Demokratik Respublikasının qurulması prosesində Türkiyə ilə Azərbaycan arasında musiqi qarşılıqlı artırmışdır. Bu sahədə olan sənətçilər də Anadolu il yanaşı, həm də Rusiyaya, Qərbə və İrana köçdülər. O vaxt olduğu kimi bu gün də çox əhəmiyyət verilən dövrün məşhur şairi Əhməd Cavad tərəfindən sözləri yazılan və Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən bəstələnən "Çırpınırdın Qara dəniz", Azərbaycanın Osmanlı türklərinə və Qara dənizə həsrətdir, Qara dəniz onsuz da Türkiyənin sahilidir. "Lalələr" və s. Onlarca belə əsər var. Əslində, bu əsərlərin müəllif hüquqları qorunur və bunların müəllifi məlumdur, ancaq bizim TRT qeydlərimizdə "anonim" Qars xalq türküsü və ya Ərzurum, Muş turkusu kimi təqdim olunan sənət əsərləridir. Biz bu vəziyyəti "soyuq müharibə dövrünün ironiyası" kimi görürük ...

Sovet dövründə dondurulmuş, hətta qadağan edilmiş və qırılan ümumi mədəni dəyərlər 1991-ci ildə Sovet İttifaqının parçalanması ilə yenidən inkişaf etməyə başladı. Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən Azərbaycanda yerli musiqili dəyərlər və polifonik musiqilər arasında dəqiq və uğurlu sintezlər həyata keçirildi.

Azərbaycanın yüksək səviyyəli bədii musiqisi olan Muğamın Xorasan, İran, Türkistan, Hind və Çin, Asiya musiqisi ilə qarşılıqlı əlaqələri var. Azərbaycan musiqisi və bir çox ortaq məqamlarımız var, amma biz bu məqamları müxtəlif üslub və üsullarla həyata keçiririk.
Qədim dövrlərdə improvizasiyadan gələn ənənəvi musiqi müasir dövrdə məlum oldu. Müəyyən prosedurlara əsasən qeydə alındı .

Osmanlı coğrafiyası (Balkan və Mağrib ölkələri) Avropanın müasirləşdirilməsi yolu ilə yaşarkən, Qafqaz ölkələri Rusiyanı modernləşdirməklə yaşamışdılar. Bunların təbii nəticəsi olaraq, müasir dövrdə, bütün mədəni dəyərlərimizdə olduğu kimi, musiqilər arasında da fərqlər yaranmışdır. Soyuq müharibə illərində çox sayda Azərbaycan mahnıları (məşhur xalq musiqiləri), muğamları, aşıq havaları, Türkiyədə Qars bölgəsi musiqisi olaraq yayılmış və qeydlərə də eləcə alınmışdır.

Ancaq bunların çoxu bəstəkarlar tərəfindən yazılmış sənət əsərləri kimi tanınırdı və sonralar bu daha da aydın oldu. Sovetlərin dağılması nəticəsində başlayan mədəni alış-verişi nəticəsində bir çox müəllif iddiası var idi, bu hələ də davam edir. Bu günlərdə isə Türkiyədə dinlənilən musiqilər Azərbaycanda da bir o qədər dinlənilir. Bəlkə də, Türk musiqi kanalları Bakının əksəriyyətində İstanbuldan daha məşhurdurlar.

- Azərbaycanda musiqi təhsili, xüsusən də Bakı ilə bağlı müşahidələriniz nədir və musiqi təhsili üçün Bakıya gəlmək istəyənlər üçün hansı təklifləriniz var?

-Azərbaycanda orta məktəblərdən elmin doktorantura pilləsinə qədər gedən böyük musiqi mədəniyyət, ədəbiyyat və elmi təhsil var. Təbii ki, bir nəticə kimi, aydın şəkildə deyə bilərəm ki, Bakıdakı musiqi təhsili Praqa, Vyana qədər ciddi və keyfiyyətlidir. Minlərlə musiqi əsasən orta məktəbdə oxunur. Heydər Əliyev dövründə digər mədəniyyət və incəsənət sahələri kimi musiqi təhsili də institutlaşdırılıb. Sovet dövrünün əlverişsiz tərəflərini atmaqla çox ciddi kollec və universitetlər, konservatoriyalar yenidən qurulurub. İxtisaslaşan dünya şöhrətli musiqiçilərin məlumatları, təcrübələri yeni nəslin inkişaf etməsinə səbəb oldu. Bu torpaqlarda opera, balet və çox ciddi simfonik musiqi ansambllarını və bu ansamblların mühüm çıxışlarını tapa bilərsiniz. Bu təcrübədən faydalanmaq məqsədiylə Türkiyədən gəlmək istəyən hər kəsə əlimizdən gələn köməyi etməyə hazırıq.

-Ölkəmizin Azərbaycandakı mədəniyyət və təbliğat məsləhətçisi kimi hansı fəaliyyətləri həyata keçirirsiz və gələcəkdə nə kimi işlər edəcəyinizi planlaşdırırsız?

Azərbaycanın küçələrində Tarkan var. Amma onların akademiyalarında Tamburi Cemil, Dede Efendi yoxdur. Darülelhan (red.: Osmanlı dövlətinin ilk rəsmi musiqi məktəbi olaraq, 1917-1927 illəri arasında İstanbulda fəaliyyət göstərən dörd illik təhsil müəssisəs) qeydləri, tekke tətbiqləri, III. Səlimin musiqi ilə bağlılığını heç kim bilmir, Bekir Sıtkı Sezgin və ya Zeki Mürenə çox qulaq asılmır. Sözün mahiyyəti, klassik Türk musiqisi nəzəriyyəsi və prosedurları burada konservatoriya daxil olmalıdır. Bilirsiz, burada Türk musiqisi çox məşhurdur. Türk musiqisi klublarını Azərbaycanın qiymətli musiqili akademiyalarında və konservatoriyalarında qurmaq və öyrətmək, qiymətli əsərlərimizi tanıntmaq, bu coğrafi bölgələrdə musiqimizin zəngin dəyərlərini öyrətmək üçün təşəbbüslərimiz var.

Mən buraya gəldikdən sonra Burcu Karadağ Ney Ensemble, Muzaffer Özdemir Bağlama Resitalleri, Mehter Konserti, Türk Operaları, Xalq, İncəsənət və Təsəvvüf Müziği, Burak Kut, Niran Ünsal və s. xüsusi konsertlər və eləcə də bir çox sənətçilərin təqdimatını, musiqi proqramları həyata keçirtdik. Burada bir musiqi muzeyi var və bu muzeydə daim bizim alətlərimizdən bağlama, tambur, ney və s. düzəldilməsini izah edən sənədli filmlər təqdim edirik. Buna oxşar xüsusi fəaliyyətləri Türkiyədən partnyorlar taparaq etməyi planlaşdırırıq. Bundan əlavə, yerli ölkələr və türk xalqları arasında mədəniyyətlərarası və disiplinlərarası fəaliyyətlər, festivallar, yerli xalq və turistlər üçün çox sayda yaradıcı layihələrimiz var.

“Makam”ın mövqeyi möhkəm, ömrü uzun olsun, yenə də fəaliyyətlərimiz haqqında söhbətləşəcəyimizə ümid edirəm!

Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırdı:
Şəhla Aslan,
Mənbə: “Makam” jurnalı
Бесплатные шаблоны для 10.5Forex Портал для чайников