MANERA.AZ-ın bu dəfə ki, qonağı yazıçı-tərçüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlıdır.

-Nəriman müəllim, ədəbiyyat yolunun yolçususunuz. Bu yolda özünüzü rahatmı hiss edirsiniz?

-Çox rahat hiss eləyirəm. Bu dünyada görə biləcəyim digər işlər səyyahlıq və bağbanlıqdı. Kiçik bağım var, imkan olanda səyahətə çıxıram. İşləmək və gəzmək də məndən ötrü Sözə qulluq eləməyə yardım göstərir. Bu mənada yazdıqlarıma görə çox rahatam, bilirəm ki, taleyimə düşən missiyanı yerinə yetirirəm. İndiyəcən üzə çıxardığım biri kiçikhəcmli 6 roman, bir povest, bir düjün hekayə, bir neçə sənədli nəsr, onlarla tərcümə kitabı təskinlik tapmağıma imkan verir.

- Bəs narahatlığınız nədəndir?

Narahatlığımsa yazmadıqlarım, imkan tapıb yaza bilmədiklərim sarıdandı. Bu da ki, qismət məsələsidi.

-Məncə, bir qisim də yazıçılar var ki, heç bir dövrün yazıçısı deyillər, onların zamanı heç vaxt gəlməyəcək. Fikrimlə razısınızmı?

-Söhbət YAZIÇIdan gedirsə, onun zamanı həmişə var, bu gün də olmasa, sabah haqqını alacaq, yəni ƏSL OXUCULARINA çatacaq. Qələm adamı üçün budan böyük xoşbəxtlik yoxdu. Təsadüf üzündən, yaxud hər hansı məqsədlə yazmağa başlayıb, sonra bunu həyatının məşğulatına çevirənləri nəzərdə tutursunuzsa, tarixin qəbristanlıqları o cür saysız-hesabsız qrafomanlarla doludu, onların zamanı özləri sağ ikən başa çatıb, belələri indi də az deyil. Mənisə daha çox HAQQINI ALMAMIŞ YAZIÇILAR cəlb eləyib.

-Bu gün sözə, ədəbiyyata bir etinasızlıq, ögey münasibət hiss olunur, sanki...

-Mən belə düşünmürəm. Əksinə, heç vaxt ədəbiyyatın meydanı belə geniş, imkanları bu cür hüdudsuz olmayıb. Qəzet-jurnallar, nəşriyyatlar, saytlar, tərcümə imkanları... İstedadın varsa, özünü sübut elə... Bir qədər kommunikasiya vasitələri – kompüter, internet, telefon, televiziya - ədəbiyyatla təmas vaxtını azaldır. Amma elə bütün dövrlərdə ciddi ədəbiyyatın oxucusu az olub, əyləndirən, populyar əsərlərə daha çox diqqət göstərilib. Sadəcə, tutaq ki, sovet dövründə ədəbiyyat küllən idarə olunurdu, indisə bu mümkün deyil, ona görə pərakəndəlik və maraq azlığı hiss olunur. Şəxsən mən Azərbaycan məkanındakı cəmi-cümlətanı 300-500 oxucu üçün yazıram, bundan da o qədər əndişə duymuram. Hamının xoşuna gəlməyə, məsələn, Əlibala Hacızadə, Çingiz Abdullayev, yaxud Varis tipli yazıçı olmağa heç vaxt çalışmamışam.

-Düşünürəm ki, yazıçı həyatda olanla həyatda olmayanı birləşdirəndir. Bəs bu fikrə münasibətiniz necədir?

-Əlbəttə elədi... Bu təkcə yazıçının yox, ümumiyyətlə, yaradıcı adamı adamın missiyasıdı. Rəssamın tablosunda, bəstəkarın musiqisində, rejissorun filmində, lap elə fotoqrafın fotosunda hər şey həyatdakı kimi deyil, onları yaradan adam özündən, öz duyumundan nəsə əlavə eləyib. Sənət əsəri də elə olanla olmayanın təmasından yaranır.

-Nəriman müəllim, Azərbaycan ədəbiyyatında yazıçı-tənqidçi münasibətləri arzuolunan dərəcədədirmi?

-Mənim bu məsələyə bir qədər fərqli münasibətim bar. Əslində, biz tənqidi həqiqətdə olduğundan çox ciddi qəbul eləyirik.

- Niyə?

Görünür, bu da uzun zaman hər şeyi nəzarətdə saxlamaq istəyən sovet təfəkküründən doğulub. Bu barədə ötən il “Görməzlik sindromu” adlı bir yazı da yazmışdım. Tənqid də nəsr və poeziya kimi həddən artıq subyektiv şeydi, yəni tənqidçilərin də öz prioritetləri, məqsədləri, obyektləri olur. Tutaq ki, Nizami Cəfərov, İradə Musayeva, ya Əsəd Cahangir məni yazıçı kimi tanımırlarsa, oxumayıblarsa, qəbul eləmirlərsə, bundan qətiyyən darılmıram. Hər tənqidçinin öz səviyyəsi, zövqü, ətrafı var, əksəriyyətinin ədalət anlayışı barədə düşünməyə belə həvəsi yoxdu. Amma söhbət ədəbiyyatşünaslıqdan, ədəbiyyat tarixindən gedirsə, məsələ başqa cürdü. Ədəbiyyatşünas, ədəbiyyat tarixçisi ancaq ədalət və vicdan ölçülərilə hərəkət eləməli, kimsənin haqqını (əlbəttə, ədəbi dəyərləri nəzərə almaqla) tapdalamamalıdı.

-Ümumiyyətlə, tənqidçilərin təsiri ilə ədəbiyyatımız önə çıxa bilərmi?

-Çıxa bilər, amma ədəbi korrupsiyanın, ədəbi şarlatanlığın meydan suladığı indiki şəraitdə buna inamım azdı. Tənqidçilərin əksəriyyəti vəzifəli və imkanlı “yazıçılar”ın kölələrinə, öz məqsədlərinin girovuna çevriliblər, ədəbi meyarlar barədə düşünənləri barmaqla saymaq olar. Ona görə də sağlam ədəbiyyatın önə çıxması məsələsini onların öhdəsinə qoymaq yanlış olar.

-Zənnimcə, xaricdən məşqçi, futbolçu, həkim lap elə tərcümə edib əsərlər də gətirə bilərik, amma məhz tənqidçi özümüzdən çıxmalıdır...

-Mən əksinə düşünürəm. Bizim şüurumuzda “özgələr” sindromu da var. Biz həmişə özümüzün olmayan şeylərə daha çox dəyər veririk.

- Bəlkə, Azərbaycanda tərcümə ədəbiyyatının daha çox satılması da bununla bağlıdır?..

Əlbəttə. Əsasən ölkəmizdən kənarda yarandıqlarına (əlbəttə ki, ciddi ədəbiyyatı nəzərdə tutmuram) görə. Halbuki, həmin səviyyədə əsərlər bizdə də az yaranmır. Əgər sabah bir rus tənqidçisi mənim əsərim barədə ortabab yazı yazsa, bunun effekti daha çox olacaq. Bu mənada kənardan verilən dəyərə barmaqarası baxmamalıyıq.


-Ümumiyyətlə, ədəbiyyatımızda ədəbi vicdan varmı? Varsa, bəs niyə susur?

-Bilmirəm, siz “ədəbi vicdan” anlayışı altında nəyi nəzərdə tutursunuz, yəqin tənqid və ədəbiyyatşünaslığın ədəbi əsərlərə münasibətinə işarə eləyirsiniz. Mən buna da bir qədər fərqli baxıram. Hər qələm adamının ədəbi vicdanı elə yazdığında üzə çıxır. Əgər “ədəbi makulatura” yaratdığını bilə-bilə “əsər”ini ağlagəlməz yollarla gözə soxursa, təriflədiyi zatın, əslində, adi qrafoman olduğunu bilə-bilə şişirdib göylərə qaldırırsa, qələmini itiləyib işi keçən “korifey”in nə dünyaya gətirəcəyini səbirsizliklə gözləyirsə, haqqı olan söz adamını abırsızcasına danırsa... əlbəttə, ədəbi vicdandan söhbət gedə bilməz. Özünü ədəbiyyat adamı sayanların yazdıqlarını oxuyanda ədəbi vicdanları açıq-aydın görünür. Bu mənada ədəbi vicdanın susmağından söhbət gedə bilməz. Ola bilsin ki, çox vaxt o ifadədən “sız” şəkilçisinin düşdüyünü sezmirik.

-Nəriman müəllim, yaradıcı adamların ictimai-siyasi hadisələrə müdaxiləsi nə dərəcədə vacibdir?

-Mənə görə, əsl yaradıcı adam ictimai fəal deyil, apolitik olmalıdı. İctimai-siyasi həyatda fəallıq onun öz yaradıcılığında yaşadığı problemləri ört-basdır eləmək cəhdidi. Əlbəttə, tarixin müəyyən məqamlarında, taleyüklü məsələlərdə öz sözünü deyə bilər, amma ictimai-siyasi fəaliyyətlə məşğul olan yaradıcı adamlar heç vaxt diqqətimi çəkməyib, həm də əksər vaxt onların uğursuzluğa düçar olublar
.
- O fikirlə razısınız ki, yaxşı tərcüməçi əsərin ikinci müəllifi hesab olunur?

-Təbii ki,razıyam. Əslində, tərcüməçinin üzərinə müəllifdən daha çox məsuliyyət düşür, çünki, o oxucuya həm müəllifin nəfəsini çatdırmalı, həm də, mətndə özündən bir iz qoymalıdı. Əgər hər hansı əsərin tərcüməsində bu mütənasiblik gözlənilirsə, deməli, nəticə uğurludu. Mən çevirdiyim əsərlərin bir çoxunu məhz həmin əsərləri və həmin səviyyədə yaza bilmədiyimə görə tərcümə eləmişəm.

-Bəs hansı xarici dildə nəşr olunan kitabın mütləq Azərbaycan dilinə tərcümə olunmasını istərdiniz?

-Son 25 il ərzində rus, türk və gürcü dillərindən 50-yə yaxın kitab çevirmişəm, əksəriyyəti də çap olunub. O kitabların böyük bir hissəsini məhz Azərbaycan oxucusuna çatması üçün tərcümə eləmişəm, əvvəlcədən heç bir maddi təminatım olmayb, çap olunub-olunmayacağı barədə də düşünməmişəm.

-Məsələn...

Andrey Platonov, Tomas Vulf, Jan-Pol Satr, Xorxe Luis Borxes, Tomas Bernhard, Antonio Tabukki, Kenzi Maruyama, Şəms Təbrizi, Ahmet Hamdi Tanpınar, Orxan Pamuk, Elif Şafak, İsgəndər Pala, Otar Çiladze, Qoderzi Çoxeli... Antologiyaları da nəzərə alsaq, bu müəlliflərin sayı daha çox olar. Dilimizdə görməyi arzuladığım müəlliflər və əsərlər çoxdu, imkansa az... Hər halda ömür möhlətindən daha bir neçə əsəri oxucularımıza tanıtmaq üçün istifadə eləmək fikrindəyəm.

- Nəriman müəllim, əsl oxucu ədəbiyyatdan öyrəndiklərini həyatda görmək istəyir. Bizim bəzi oxucular isə həyatda gördüklərini ədəbiyyatda axtarırlar... Bəs Nəriman Əbdülrəhmanlı çıxış yolunu nədə görür?

-Əslində, bu məsələdə çıxış yolu-filan yoxdu. Həyat elə axtarışlarla gözəldi. Hər axtarılan tapılsaydı, onda heç yaşamağın mənası olmazdı. Bu mənada Borxesin dolanbacları elə insan həyatın mahiyyətini ifadə eləyir. Elə hey nəyisə axtarırsan, amma hədəfə yaxınlaşanda görürsən ki, bu heç də sənin axtardığın deyilmiş. Həyat məhz getdiyin yolun qapalı dairə olduğunu dərk eləməkdi.

-Deyirlər, yazıçının vətəni də, evi də, bəlkə də ailəsi də yazdığı əsərlərdədir... Bəs Sizin əsərləriniz həyatınızın hansı hissəsidir?

-Bu mənada mənim mənəvi imperiyam var, o imperiyada tiran kimi hərəkət eləyirəm. Həyatımda olanların hamısını əsərlərimə daxil eləmirəm, yaxud əsərlərimdə baş verənlərin həyatımda olmasını arzulamıram. Həm də tam da olmasa, yazmaq adamın Vətənə, evinə və ailəsinə olan borcundan xeyli qoparır. Bununla belə, həm də o borcları əsərdə əbədiləşdirir.

-Deyirlər, xoşbəxt olanda yazmaq olmur. Bəs uğurlu mətn yazmaq üçün nə etmək lazımdır?

-Xoşbəxtlik çox nisbi, həm də şərti duyğudu. Gündə özünü dəfələrlə xoşbəxt, ya da bədbəxt saya bilərsən. Mən hesab eləmirəm ki, yazıçı yaxşı mətn yazmaq üçün mütləq bədbəxt olmalıdı. Yazı prosesi daha çox ruhun vəziyyətindən asılıdı. Uğurlu mətn yazmağı reseptini, yaxud təsvirini kimsə verə bilməz. Heç belə bir formul da yoxdu. Məşhur yazıçıların məsləhətlərinin hamısında özrlərinin də dözəl dərk elədikləri riyakarlıq, istehza var. Mənə görə bunu daha çox İLAHİ KOD saymaq olar. Əgər həmin kod səndə varsa, gözəgörünməz qüvvə əlindən tutub o mətni yazdıracaq, bunun necə baş verdiyinə özün də məəttəl qalacaqsan. Əgər yazı prosesində özünü cismən hiss eləyirsən, yazdıqlarını aydın qavrayırsansa, deməli, mətn batindən yox, zahirdən gəlir. Uğurlu mətn yazmaq cəzb olunmaqdı, ancaq sona varanda neylədiyini bilirdən.

- Maraqlıdır, bu qədər yazırsınız, yorulmursunuz?

-Qismətinə düşən, üstəlik, sevdiyin işdən necə yorulmaq olar? Əksinə, yaza-yaza dincəlirəm, içimin ağırlığını boşaldıb rahatlanıram. İnsanı ancaq zorən məşğul olduğu, sevmədiyi iş yora bilər.

-Bəs oxucuya necə, etibar edirsizmi?

-Oxucularımın sayı o qədər də çox deyil. Əksəriyyətini də yaxından-uzaqdan, ya da qiyabi tanıyıram, hamısına da etibar eləyirəm.

Mənim mətnlərim oynaq, yüngül, əyləncəli deyil, o mətnləri yalnız hövsələsi, formalaşmış zövqü və müəyyən hazırlığı olan oxucular axıracan oxuya bilirlər. Buna görə də oxucularıma həmişə minnətdarlıq hissi duymuşam. Sosial şəbəkələrdə kitablarım barədə fikirlərini bölüşən oxucularım məndən ötrü çox dəyərlidilər.

-Daha çox təfəkkürlə yazırsınız, yoxsa hisslə?

-Yazmaq məqamında hər şey duyğuya tabe olur, onun arxasına düşüb əlhavasına gedir. Təfəkkürlə ancaq elmi, ya da publisistik yazılar yazmaq olar. Çılpaq təfəkkürlə yazılmış əsərlər məni yorur. Yazı məndən ötrü SÖZLƏ RUHUN MƏNZƏRƏSİNİ YARATMAQDI. Ona görə də düşünüb-daşınmadan ruhumun apardığı yerə gedirəm.

-Deyəsən, ədəbiyyatda dostlarınız çoxdur?

- Şəxsiyyət mənasında ədəbi dostlarımı barmaqla saymaq olar. Yəqin ki, adamları olduqları kimi qəbul eləməyim bu illüziyanı yaradır.

- Tədbirlərdən uzaqsız...

Tədbirlərdən, böyük məclislərdən, ictimai aksiyalardan mümkün qədər qaçıram.

- Amma gündəmi izləyirsiz...

Bəli, ədəbi təsərrüfatımızı kənardan izləyirəm, qələmdaşlarımın hamısının yaradıcılığı barədə təsəvvürüm var. Mən kimliyindən asılı olmayaraq insana sevgiylə yanaşmağın, onda bir çınqı da olsa, işıq axtarmağı tərəfdarıyam, həmişə də buna çalışmışam...

Söhbətləşdi: Şəhla Aslan
MANERA.AZ