manera.az
manera.az

"“Böyük yazıçı”, “xalq yazıçısı” qondarma adlardır..." - Sevindik Mehman | MANERA.AZ

"“Böyük yazıçı”, “xalq yazıçısı” qondarma adlardır..." - Sevindik Mehman | MANERA.AZ


Yazıçı Sevindik Mehmanın MANERA.AZ-a müsahibəsi.

- Sevindik müəllim, yaradıcılığınıza daha çox nələrin təsiri olub?

- Mən dünyaya indi işğal altında olan Qubadlı torpağında göz açmışam. O yerlərin təbiəti daha çox rol oynayıb, məncə. Xüsusən, uşaqlıq və gənclik illərimin şahidi olmuş yerlərin. Yazanda, ilk növbədə o yerləri təsvir edirəm, o dağlar, dərələr, cığırlar, kollar - gözümün qabağına gəlir, mənə elə gəlir ki, yazı məqamında o yerləri daha aydın görə bilirəm. Bu, mənim işimi asanlaşdırır. Təsvirlər zamanı mücərrədliyə yer qalmır. Onu da deyim ki, bu məqamda daha çox yaddaşımın gücünə arxalanıram. Ümumiyyətlə isə, məkanı və zamanı, yaradıcılıqda başılıca amillərdən hesab edirəm. Bunlar bir-birindən ayrılmazdı.

- Bəs onda zamanın ayrıca rolu nədən ibarətdir? Yazıçı və zaman, yazıçı və məkan bağlılığı arasında nə kimi oxşarlıq var?

- Zaman da məkan qədər bədii yaradıcılıqda başlıca amildir. Məkan kimi vaxtın da özünəxas göstəriciləri var. Ancaq məkandan fərqli olaraq, zaman daha mücərrəddir. O da var ki, sözün taleyinə məkan yox, zaman hökm verir. Bir cümlə, hətta bir söz belə, əvvəl-axır zamanın içindən keçməlidir, özü də mütləqdi bu, bu gün özünü doğruldan, yaxud doğru sayılan bir söz və ya fikir sabah tamamilə əks mənada yozula bilər. Yazmağın ən böyük məsuliyyəti də bundadır. Təkcə bu günün tələblərinə uyğun yazmaq azlıq edir, gələcəyi və keçmişi də nəzərə almaq lazım gəlir.

- Sizcə hansı daha vacibdir, bu günün, yoxsa gələcəyin tələbləri?

- İstənilən halda, bu günün tələbləri həmişə önə çıxır. Bununla bərabər, bir yazıçı kimi keçmişlə daha çox bağlı olduğumu düşünürəm.

- Yardıcılığınızda əsas hansı amillərin təsiri var?

- Yaradıcığa təsir edən amilər çoxdur, ilk növbədə nədən və necə başlamalı sualına cavab tapılmalıdır.

- Sizcə, bədii yaradıcılıqla məşğul olmaq nədir?

- Bilirsiniz, bədii yaradıcılıq kifayət qədər ictimai iş hesab edilsə də, istənilən halda, fərdin “mən”ini, gizli istəyini ifadə edir. Birinci növbədə şöhrətpərəstlik. Tanınmaq, şan-şöhrət sahibi olmaq. Bədii yaradıcılıqla məğul olanların çoxu bu mərəzə tutulur. Ancaq bunun ömrü az olur, sonrakı mərhələlərdə başqa amillər də görsənə bilər. Məsələn, tənhalıq. İnsan doğulanda tənha olur və bu tənhalıq ömrü boyu onu izləyir. Mən, yazıçılığı, hardasa, tənhalıqdan cəmiyyətə, topluma bir qayıdış cəhdi hesab edirəm. Tənhalığımı, bu işlə məşğul olmağımın birinci səbəbi kimi qəbul edirəm. İkincisi, ümidsizlik və uğursuzluq. Uşaqlıq və gənclik illərinin acızliyi, özünəqapanma faktoru, qeyri-pozitiv ovqat yaradan, insanı utandıran ayrı-ayrı anlar... Sözsüz ki, oxucu da çox mühüm amildir, müəllifə birbaşa yazıçı posportunu verən tərəfdir. Özü də, həmişə haqlı tərəfdi, bütün tənqid və iradları ilə birgə hər vaxt haqlı sayılır. Müəllifin tanımadığı, üzünü görmədiyi, heç vaxt görə bilməyəcəyi oxucular yazıçının səviyyə və tanınma dərəcəsini müəyyənləşdirir. Yazıçının kimliyini, necə və nə səviyyəli yazıçı olduğunu o təyin edir, titulları da şifahi formada o verir yazıçıya. Rəsmi titullar müəyyən mənada müvəqqəti xarakter daşıyır, verildiyi kimi də geri alına bilər.

- Əkrəm Əylislinimi nəzərdə tutursuz?

- Yox, onu nəzərdə tutmuram. Belə hallar Əkrəm Əyrislinin məsələsindən qabaq da olub. Bilirsiniz, bir zamanlar qələm əhlinə cürbəcür cəzalar verilib, onları fiziki cəhətdən yox ediblər, əlbəttə, padşahın, səltənət sahibinin buna hökmü yetər, amma onun adını ədəbiyyatdan, bütövlükdə tarixdən silməyə qüdrəti yetməz.

- Bu məsələyə dair fikrinizi bir qədər açıq söylərmisiniz?

- Bilirsiniz, Əkrəm Əylisli, əslində pis yazıçı deyil, mən onun nəsr dilini həmişə qiymətləndirmişəm. Nəsrə bu qədər şirinlik, poetik çalar gətirmək qabiliyyəti bizim yazıçıların çoxunda yoxdur. Bu cəhətdən Əkrəm Əylisli, mənim fikrimə görə, ədəbiyyatımızda iki yazıçıdan biridi.

- Bəs ikincisi kimdir?

- İsmayıl Şıxlı.

- Siz demək istəyirsiniz, Əkrəm Əylisli məlum romanındakı motivlərə görə nahaq tənqid olunubdur?

- Xeyir, mən o cür demirəm. O motivlərə görə Ə. Əylislinin tənqid edilməsi normal idi, o tənqidlərə zamanında mən də qatılmışam. Əkrəm Əylislinin əsərindəki o motivlərə haqlı olaraq, ictimai təpki göstərildi. Niyə deyirəm haqlı olaraq? Ay qardaş, ermənilər bizim torpaqları işğal ediblər, yurd-yuvamızı tarmar ediblər, insanlarımızı öldürüblər, sən bunları bilmirsən yəni? Ya sən onları haqlı sayırsan? Ermənilər illər boyu, türklər vəhşidi, başkəsəndi-filandı deyə, dünyanın qulağını doldurublar. Niyə sən onlara züy tutursan? Sənin amacın nə? Sən yazıçısansa, bəs niyə həqiqəti yazmırsan? Həqiqəti yaz da!.. Bilirsiniz, yazıçı mütləq həqiqəti yazmalıdır! Bəribaşdan deyim ki, Əkrəm Əylisiliyə ünvanlanmış bu tənqidləri, vətəni, yurd-yuvası erməni işğalı atlında olan bir Azərbaycan vətəndaşı olaraq söyləyirəm, bir yazıçı olaraq yox. Yazıçı olaraq, düşünürəm ki, haqqım hələ çatmır buna...

- Sizcə, böyük yazıçı, ümumiyyətlə, kimə deyilməlidir?

- Keçmişdə o yazıçını böyük yazıçı hesab edirdilər ki, həcmcə böyük əsərlərin müəllifi idi. Mən bir az fərqli düşünürəm. Mən, sadəcə, “yazıçı” sözünü qəbul edirəm. Böyük yazıçı yoxdur, yazıçı var. “Böyük yazıçı”, “xalq yazıçısı” qondarma adlardır.

- İlk kitabınız nə vaxt dərc olunub?

- 2005-ci ildə. “Qubadlıda çaxan şimşəklər” adlanırdı kitab, yarı bədii, yarı sənədli yığcam bir hekayət idi. Cəbhə qeydləri əsasında yazılmışdı.

- Siz müharibə iştirakçısınız...

- Bəli, 1992-1994-üncü illər arası, Qubadlı, Ağdam, Füzuli cəbhələrində gedən döyüşlərdə iştirak etmişəm, bir dəfə yaralanmışam. İştirakçısı olduğum o hadisələrin bir qismini gündəliyimdə qeyd etmişdim, müharibə dayandıqdan sonra o qeydlərə əl gəzdirdim, müəyyən əlavə və düzəlişlər etməklə, birsüjetli hekayət halına gətirdim. Bu kitabda 1992 və 1993-cü illərdə Qubadlıda cərəyan edən hərbi olaylar əsasən əhatə olunurdu. Daha doğrusu, mən buna çalışmışdım.

- Ancaq tam bədii əsər deyildi bu?

- Açığı, sırf bədii əsər yazmaq fikrim yox idi o vaxt. Ürək eləmirdim. Ümumiyyətlə isə, bədii əsər yazmağa gələcəyin işi kimi baxırdım. “Qubadlıda çaxan şimşəklər”i, əgər belə demək mümkündürsə, yazı-məşq adlandırmaq da olar.

-Qarabağ müharibəsindən bəhs edən “İşğal” adlı trilogiya yazmısınız, sizcə, bu hansı ehtiyaclara qarşılıq verə bilər?

- Bəziləri elə hesab edə bilər ki, məğlub duruma düşdüyümüz müharibədən bəhs edən trilogiya yazmağa ehtiyac yoxdur. Mən isə bunun əksini düşünürəm. İnsanlar üçün o vaxt da, indi də maraqlı olan nə idi? Necə oldu ki, biz bu cür məğlub bir duruma düşdük? Bunun bir yox, bir neçə səbəbi var və bu bir neçə səbəbi yığcam bir bədii əsərə yerləşdirmək, yığmaq, əlbəttə, çətindir. Axı söhbət bədii əsərdən gedir. Gəlin onu da unutmayaq ki, hər bir müharibə özünə xas gedişə və tarixə malikdir. Bu da çox mühüm şərtdir. Məndən qabaq, həm də çox-çox qabaq, tanınmış və məşhur yazıçıların müharibə haqqında yazdıqları bədii əsərlərdə bunların hamısı nəzərə alınıb. Belə bədii nümunələr, bizim bildiyimiz dünya ədəbiyyatında onlarladır. O əsərləri oxuduqda məlum olur ki, müharibə mövzusu, bütün digər mövzulardan fərqlidir, yazmaq baxımından fərqli bir münasibət tələb edir. Yazıçı, bu mövzuya nə üçün müraciət etdiyini nəinki bilməli, eyni zamanda əsərdə hansı suallara cavab axtaracağını qabaqcadan müəyyənəşdirməlidir. Bəziləri buna plan deyir. Ancaq mən əsər üçün heç vaxt plan tutmamışam.

- Əgər sirr deyilsə, siz “İşğal”da hansı suallara cavab tapmağa çalışmısınız?

- Sirr deyil, əlbəttə. Mən, bizi məğlub duruma salmış səbəbləri araşdırıb tapmaq istəyirdim. Bunları sadalamağa isə ehtiyac görmürəm. Çünki bunu müəyyənləşdirmək oxucuya aid işdi, mənə yox.

- “İşğal” trilogiyası neçə ilə ərsəyə gəlibdir? Yəni “İşğal” ömrünüzün neçə ilini alıb?

- Ömrümü almayıb “İşğal”. Mən onu yazsam da ömrümün o illərini yaşamalıydım, yazmasam da. Əslində, trilogiyanın yazılması ayrıca bir hekayətdi. Birinci kitabı 96-cı ildən başlayaraq, çapına qədər bir neçə dəfə yazmışdım.

- Müharibədən bəhs edən trilogiya yazmaq planınız o vaxt vardımı?

- Xeyr. O vaxt iki kitabdan ibarət roman yazmaq qəsdində idim, bunun trilogiya həcmli bir əsərə çevriləcəyini isə ağlıma gətirmirdim. 2008-ci ildə birinci kitabı çap etdirdim. Özü də “İşğal” yox, “Ərayıl qapını döyür” adı ilə. Açığını deyim ki, o qədər də uğurlu alınmamışdı. Buna baxmayaraq, ikinci kitabı yazmağa başladım. İkinci kitabı yaza-yaza, daha bir kitabın da yazılmasına ehtiyac olduğunu anladım. İkinci kitabı bitirdim, ancaq vəsait olmadığı üçün çap etdirə bilmədim. Sonra dostların köməyi sayəsində “Qələm” nəşriyyatının rəhbərliyi ilə münasibətlərimiz yarandı. Trilogiyanın eyni ad altında nəşri məsələsi də o zaman meydana çıxdı. Daha doğrusu, ad məsələsi nəşriyyat rəhbərliyi tərəfindən təklif edildi, yığışıb müzakirə elədik, bir neçə adın arasından “İşğal”ı seçdik.

- Bir az da romandakı surətlərdən, təsvirlərdən danışaq. Bəzi surətlər tanınmış simalardı, ancaq eləsi var ki, təxəyyül məhsulu kimi qəbul edilə bilər.

- Ümumiyyətlə, tamamilə uydurulmuş surət olmur. Hər surət bir və bir neçə real insanın əksi prototip də ola bilər.

- Bu fikriniz, yəqin, Əli İsayevə də aiddir. Doğrudanmı, belə bir adam olub?

- Olub niyə, bu adam indi də var, bu yaxınlarda onunla görüşmüşəm də. Biz uzun müddət bir blindajda yaşamışıq, bir qabdan yemək yemişik. Mən, sadəcə, onun adını romanda dəyişmişəm. Ümumi xəttə uyğun olsun deyə, onunla bağlı bir çox başqa detallar da dəyişdirilib... Mən obrazlaşmanı daha üstün tuturam.

- Məşhur simaların bədii surətlərini qələmə almağın müəyyən çətinlikləri olur yəqin?

- Siz konkret olaraq kimi nəzərdə tutursunuz?

- Elçibəy kimi, general Bərşadlı kimi tanınmış tarixi simalardan gedir söhbət...

- O baxımdan çətinlik təbiidir, ancaq çətinliyin siz dediyiniz miqyasda olduğu fikrini qəbul etmirəm. Üstəlik, mən bunu çətinlik yox, məsuliyyət adlandırardım. Belə məqamlarda yazıçı özünə və oz yazdıqlarına əmin olmalıdır. Təbii, o cür tarixi simalar haqqında yazıya başlamamışdan qabaq müəyyən məlumatlar əldə edilməlidir, amma çətinlik bunda deyil, çətinlik onda olur ki, o cür adamların, siz dediyiniz kimi, şəxsi vərdişlərini bilməməyi yazıçı özü üçün problemə çevirir. Onda yazmaq, doğrudan da çətinləşir. Bilirsiniz bu işdə əsas çətinlik nədədir?.. Bir var min il qabaq olmuş hadisəni yazasan, bir də var on beş-yyirmi il əvvəl olmuş əhvalatı qələmə alasan. Zaman ehtibarı ilə bizə yaxın olan hadisələri yazmaq daha çətindir. Çətinlikdən əlavə, məsuliyyəti çoxdur. Axı o hadisəslərin bəzi iştirakçıları hələ yaşayırlar, sənin yazdıqlarını oxuyub, nəyisə qəbul etməyə bilərlər. Ancaq min il qabaq baş vermiş hadisənin şahidi-filanı qalmayıb ki, gəlib nəyisə irad tutsun. Təbii ki, bədii əsər yazmaq tarix yazmaqdan asandır, bədii ədəbiyyatda təxəyyüllə çox yer verilirsə, tarixin yazılışında yürüdülən siyasət hiss olunur. Bu da çox pis haldır. Tarixçilər üçün həmişə və hər zaman problem mənbəyidir. Bədii əsərdə tarixi hadisələrin təsvir edilməsi isə tamam başqa məsələdir. Ümumi xətti dəyişdirmək hüququ yazıçıda həmişə var.

- “İşğal”ı bitirmisinizmi?

- Bəli, üçüncü kitab nəşriyyata təhvil verilib artıq. Payızda çap ediləcəyi gözlənilir.

Elman
MANERA.AZ

Бесплатные шаблоны для 10.5Forex Портал для чайников






Mətndə səhv var? Onu siçanla seçin və Ctrl+Enter düyməsini basın.
Teqlər:
ŞƏRH YAZ
OXŞAR XƏBƏRLƏR
TRİBUNA
XƏBƏR LENTİ
BÜTÜN XƏBƏRLƏR
TÜRK DÜNYASI
«     2024    »
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031