manera.az
manera.az

İdeal oxucu - Ales Badakın hekayəsi

İdeal oxucu - Ales Badakın hekayəsi
Müəllim ideal şagird arzulaya bilməz, çünki ideal şagird həmişə müəllimdən yaxşı olur, elə buna görə müəllim qəlbinin ən dərin qatlarında öz natamamlığını hiss edir. Cərrah da həmçinin ideal xəstə arzulamaz; axı ideal xəstə o adamdı ki, sağalmaz xəstəliyə düçar olub - hansı cərrah bu işdə öz peşəkarlığının acizliyini etiraf edər?

Lakin, dünyada bir çox peşələr var ki, onların sahibləri öz istedadlarına ideal ehtiyac duyanları arzulaya bilərlər. Mən Aşqabadda beynəlxalq kitab yarmarkasının içtirakçısı kimi düz bir həftə qaldığım "Qrand Turkman Hotel"də işləyən bir aşpazı xatırlayıram. Axşam plovu çox xoşuma gəldi və Atamurad adlı o aşpaza dedim ki, istərdim bu dadı arvadım da bilsin və buna görə də xahiş elədim ki, plovu hazırlamağın reseptini mənə söyləsin. Lakin Atamurad başını bulayıb dedi:

-Bu aqurcalı aşıdır. Onun hazırlanmasının bütün sirlərini bilmək üçün gərək təpədən dırnağa türkmən olasan. Bu aşın əsl tamını hiss eləmək üçün isə gərək Sumbara çayının Atrekə tökülən vadisində doğulub boya-başa çatasan.
-Nə üçün məhz orada? – soruşdum.

-Çünki mənə zəfəran və ajqonu ordan gətirirlər, bunları da aqurcalı aşına qatırsan. Çünki aqurcalı aşına vurduğum ət orda otarılan qoyunun ətidir. Çünki mən orda doğulmuşam. Hər dəfə aqurcalı aşı hazırlayanda böyük sevgi və ehtiram hissiylə doğma yerlərimi xatırlayıram; bax bu sevgi, ehtiram, zərif duyğular da bişirdiyim aşa hopur, ona xüsusi dad verir; bunu yalnız o adam duya bilər ki, mənim kimi orda, Sumbaranın Atrekə töküldüyü yerdə doğulub boya-başa çatsın.

Atamurad "Qrand Turkman Hotel"in restoranına ideal müştəri arzulayırdı - gəlib onun plovunun dadındakı sevgini, zərifliyi duya bilsin. Mən isə öz ideal oxucumun sorağındayam.

Adətən mən gələcək kitabımın bir neçə səhifəsini yazıb qurtaran kimi evdən çıxmağı xoşlayıram; şəhərin park və xiyabanlarını, küçə və prospektlərini dolanmağı, mağazalarda, kafelərdə, avtobuslarda və metroda adamları müşahidə etməyi sevirəm; çalışıram ki, adamların üz-gözlərindən öyrənim - bu kitab onlardan hansı birisi üçün yazılır? O adamlardan hansı birisi mənim hansı səhifədə çabaladığımı, hansı səhifədə əziyyət çəkdiyimi, ya da harda dayanıb fasilə verdiyimi, şəhərə çıxdığımı dəqiq bilə bilər?..

İdeal oxucu yalnız orijinalı tanıyır, tərcüməni yox. Tərcümə mənim axtarışlarımın məkanını əhəmiyyətli dərəcədə daraldır və deməli, ideal oxucunu tapmaq imkanlarımı da artırır. Digər tərəfdən bu məkan çox dardır, orda ideal oxucunun mütləq peyda ola biləcəyi çətin məsələdir və ilbəil daha çox daralır.

Bəli, mənim yazdığım dildə çox adam poeziya və nəsr əsərlərini oxumur. Atamuradın bu yerdə nə deyəcəyini də bilirəm: "Əllərində hotdoq olan adamları çox tez-tez görüncə, istəyirəm daha dadlı aş hazırlayım".

Bir dəfə Atamuradla şair Qaracaoğlanın heykəli yanında skamyada oturmuşduq. Ondan soruşdum:

-Doğrudan düşünürsən ki, öz yerlini, yəni Sumbaranın Atrekə tökülən vadisində boya-başa çatan həmyerlini bu restoranda görəcəksən? Axı bu restorana gələnlərin əksəriyyəti başqa ölkələrdəndir?!

Atamurad mənə belə cavab verdi:

-Kim ki gözləyir, onun dörd gözü var, eyni zamanda dünyanın dörd tərəfinə baxır. Kim ki gözləmir, onun heç iki gözü də yoxdu. Mən restorana gələnlərlə çox nadir hallarda danışıram, buna görə də yəqin ki, onların arasında mənim həmyerlilərimin, ya da Atrek vadisində doğulan adamın olub-olmadığımı bilə bilmərəm. Ola bilsin ki, dünən olub, lakin çox ac olub, əhvalı da yaxşı olmayıb. Ac adamlar da ovqatsız adamlar kimi otururlar yeməyə, onlar xorəyin əsl dadını hiss etmirlər. Yaxud bəlkə elə o adam indi restoranda oturub, ya da sabah gələcək. Buna görə də hər dəfə mən aşı keçmiş üçün, gələcək üçün və bu gün üçün hazırlayıram... Nəyisə gözləmək adama formasını saxlamaqda kömək edir. İşimi itirməkdən ona görə qorxmuram ki, əlimdən başqa iş gəlmir. Ona görə qorxuram ki, gözləməkdən usanım, gözləməyi dayandırım...

Atamurad susdu, sanki yaddaşında qalan bir həyat epizodunu ən xırda təfərrüatlarıyla qurdalayırdı; daha sonra, onun dediyinə görə, məşhur bir belarus pianisti Valentinlə necə tanış olmağını xatırladı, dedi ki, amma o pianist böyük səhnədə əsl şöhrətini tapa bilmədi, heyf oldu. Atamurad bu tarixçəni mənə söylədi.

-Valentin Aşqabada Sovet İttifaqının dağılması ərəfəsində bizdə zabit kimi xidmət etmiş qardaşı Andreylə birlikdə gəlmişdi; o vaxt Andreyin Marina adlı qızı burda qaldı və türkmənə ərə getdi. Biz Marinayla qapı qonşuyduq, daha doğrusu, mənzillərimiz yanbayandı, hətta günəş şüaları yarpaqların arasından necə keçirsə, qonşuların səsini də divarın bu tayından eləcə aydın eşidirdin. Buna görə də divarın o tayında yetmiş yaşlı Vaziqanın (onun haqqında deyirdilər ki, bu qadın boş pul kisəsinə bir qəpik qoydusa, ordan mütləq bir rubl çıxaracaq) Marinanın qızına piano çalmağı öyrədəndə bu istedad Atamuradın oğluna da keçmişdi...

Atamurad özü də musiqini o qədər sevir ki, opera teatrında bir premyeranı belə buraxmayıb; not savadı yoxdu, amma hesab edir ki, insanın gərək bir şeyə istedadı olsun. Bu, o fəaliyyət sahəsidir ki, sən o barədə daim düşünürsən, hətta yuxuda da öz sevimli məşğuliyyətin barədə fikirləşirsən, çünki bir qazanda eyni vaxtda ıştıkmayla aş bişirmək olmaz. Yəni bir əldə iki qarpış gərək tutmayasan.

Bir dəfə axşamçağı Atamurad divarın bu tayından eşidir ki, Marinagilin mənzilində kimsə piano çalır. Bu, qonşu qızının çalmağı deyildi, heç yetmiş yaşlı Vaziqanın da çalğısına bənzəmirdi. Pianonu peşəkar çalırdı, özü də elə çalırdı ki, deyirdin bəs, bu adam kimdisə, böyük sənətkardı. Özü də onun ifasında Ravelin sol əl üçün fortepiano konserindən parçaydı səslənən. Sonuncu hal Atamuradın bərk marağına səbəb olur. Axı bir əl üçün yazılan musiqini iki əli və on barmağı olan bir adam necə çalır? Çox pis əlamətdi- elə bil iki ayağı olan sağlam bir adam qoltuq ağaclarıyla gəzir.

Atamurad yerindən qalxıb qonşuya keçir və Valentini görür. Onlar tanış olanda Atamurad gözünü Valentindən çəkmir, amma əl verəndə görür ki, Valentinin sağ əlində adsız barmağı yoxdu.

-Valentin əsl istedad sahibiydi və musiqini canıyla, qanıyla duyurdu, hər şeyə də musiqiçi gözüylə baxırdı. Minskə yola düşməmişdən bir gün qabaq Valentin böyük bir tort bişirmişdi və Marinadan xahiş etmişdi ki, məni də axşam yeməyinə dəvət eləsin. Tort pianonun dillərinə bənzəyirdi, spiralvari 52 ağ, 36 qara dillər kimi hazırlanmışdı, qırmızı rəngdəydi. Beşinci oktavanın axırıncı "do" notunun üstündən şokoladdan hazırlanmış skripka açarı ucalmışdı.

Valentin deyirdi ki, bu tortda hər bir "dilin" öz dadı var; necə ki, pianoda hər bir dilin öz səsi var, bax eləcə. Tortun əsl dadını hiss eləmək üçün gərək ardıcıllıqla "dillər"dən qaşıqla azca götürəsən, elə bil müəyyən bir melodiyanı pianoda bir əlinlə çalırsan. Müxtəlif səslər torta xüsusi dad verir. Valentin bunları süfrə başında danışanda qonaqlar susmuşdular. Bundan əlavə, Valentindən və Marinanın qızından başqa orda iştirak edənlərin heç birinin not savadı yox idi, buna görə də heç kim cürət edib ilk olaraq qaşıqla torta toxunmaq istəmirdi.

Birdən Marina ayağa qalxdı və səssiz "dilləri" bıçaqla kəsdi. Mən Valentinin sağ əlinin titrədiyini gördüm.

-Təklif edirəm ki...- deyə Marina ucadan dilləndi və sözünü bitirməmiş susdu: qızı cəld yerindən durub qapıya sarı cumdu.

-Noolub? - Marina uşağın dalınca səsləndi. - Valentin əmi zarafat etdi! Nə not, nə musiqi?!

Mən Atamuraddan soruşdum ki, indi Valentin hardadı, nə işlə məşğul olur.

-Təəssüf ki, onun xoşbəxt yaşadığına əmin deyiləm və buna görə də Marinadan soruşmağa ürəyim gəlmir,- Atamurad əlavə etdi.- Doğmalarının vəziyyəti yaxşı olanda insanlar özləri onlardan söz açır, pis olanda isə çalışırlar ki, bu mövzudan yan keçsinlər. Valentin özünü keçmişi bu günündən daha çox olan musiqiçi adlandırırdı, buna görə də indi bilmirəm o, hardadı və nə iş görür. Lakin əgər məndən soruşsalar ki, belaruslu Valentin kimdir, düşünmədən cavab verərəm: ilk növbədə məşhur pianist, qalanlarının isə bir o qədər əhəmiyyəti yoxdu.

Mən Atamuradın əllərinə baxdım - iyirmi yaşlı gəncin əllərini xatırladardı.

-Bəlkə elə o, yaxşı aşpaz olub?

-Onun tortunda həddən artıq çox melodiya vardı, - deyə Atamurad gülümsəyərək başını buladı. -Yəni bu, o deməkdir ki, sən aqurcalı aşına çox istiot vurmusan...

Yazıçıların əksəriyyəti oxucularının sayının çox olmasını arzulayır, yalnız az bir qismi ideal oxucu barədə düşünür və yaxşı başa düşür ki, ideal oxucu (yəni, istedadlı oxucu!) istedadlı yazıçıdan çoxdur, lap çoxdur. Təəssüf ki, çox vaxt bir adamı axtarıb tapmaq min nəfəri tapmaqdan çətin olur. Bilmirəm, 1925-ci ildə Kupalanın bu sətirlərini oxuyan oxucu hiss edibmi ki, şairi vaxtsız ölüm gözləyir? (müəllif bu şeiri yazanda özü bunu hiss etmişdi!):

Dünyadı büsbütün mənim vətənim,
Çevirdim üzümü doğmalarımdan.
Bütün bəlalarım hələ bitməyib-
Belarus əl çəkmir yuxularımdan.

İdeal oxu əsl sevgini xatırladır: bu zaman baxışlar sözləri sığallayır, elə bil insan bədəninə baxırsan; gözəl zövq almaqdan ötrü mətnin dərinliyini anlamamışdan öncə, baxışlar ilk növbədə ifadələrin düzümündən, sətir və absazların necə bölünməsindən ləzzət alır. Burdan asanlıqla təyin etmək olar ki, ideal oxu da sevgi kimi dərhal üzə çıxmır, yaxud baş vermir, yəni mətnlə ilk tanışlıqdan sonra dərhal yaranmır; ideal oxucu isə vaxt ötdükcə sevimli müəllifindən soyuya bilər, başqa birisinin vurğunu ola bilər.

Nəhayət, daha nə çox önəmlidir: ideal oxucu əldə etmək üçün mütləq deyil dahi yazıçı olasan. Çünki konkret bir müəllifin yaradıcılığına bağlılıq bəzən sevgi kimi anlaşılmaz və gözlənilməz olur. Doğrudur, etiraf edək ki, bir çoxları əllərinə təzə kitab alanda ilk öncə onun qəşəng üz qabığına və tərtibatına baxır, tez bir zaman ərzində unudacaqları müəllifinə fikir vermir, çünki onlar üçün oxu - lüzumsuz dəqiqələrdən xilas olmaq imkanıdır, sanki pul kisəni ağırlaşdıran xırda pullardan canını qurtarırsan və o pulları isə yalnız gərəksiz şeylərə sərf edirsən. Belə ki, hansısa ehtirasını boğa bilməyən gənc oğlan ilk növbədə qızın bədən formasına diqqət yetirir, qızın adı isə ona yalnız bir gecəlik lazım olur, sonra elə tezliklə o qızı unuda bilər.

Şəhərdə gəzərkən çox vaxt sözləri beynimdə saf-çürük edirəm, elə bil mozaikaya xırda bəzək daşları düzürsən: mən onları sonradan qəhrəmanlarımın dilindəki ifadələrə gətirmək üçün seçirəm. Hərdən sözlər həddən artıq çox olur, hərdən əksinə, çatmır, tapa bilmirsən. Lakin hər iki halda ifadə və cümlə qurmaq hər dəfə alınmır, sonradan isə görürsən ki, sözlər səpələnib gedir, ayrı-ayrı söz yığını əmələ gətirir.

Bir dəfə, Aşqabad səfərimdən üç il sonra belə bir gəzinti zamanı hiss etdim ki, içimdə sözlər yox, musiqi səslənir, mənim qəhrəmanlarımın dili üçün seçdiyim ifadələr isə notlara çevrilir. Mən bir melodiya xatırladım: bu, Ravelin sol əl üçün yazdığı re major konsertiydi. O, bu melodiyanı öz müsiqisini tanımaq qabiliyyətini itirməmişdən bir neçə il qabaq yazmışdı. Bu konsertin lent yazısı məndə var-onu Paul Vitqenşteyn və Konsertqebayın Kral orkestri ifa edir, lakin indiki halda mənim içimdən təkcə royalın səsi gəlirdi.

Və mənə elə gəldi ki, bu melodiyanı Valentin çalır, mənim heç vaxt görmədiyim Valentin! Yalnız indi başa düşdüm - son üç ildə mən Valentini nəinki unutmamışam, hətta onunla instinktiv olaraq görüşmək istəmişəm. Bəs nə üçün məhz indi bunu dərk etmişəm? Görünür, ona görə ki, Aşqabad səfərindən sonra bu illər ərzində mən eynilə Atamurad kimi düşünmüşəm: insanın içindəki arzunu öldürərkən onun qəlbini də öldürmüş olursan! Və o zaman anlaya bilərsən ki, Valentin nədən qorxurmuş.

Musiqi tarixində Avstriya pianisti Paul Vitqenşteynin adı məşhurdur. Paula paxıllıq edənlər deyirmişlər: onun barmaqlarında elə bir enerji var ki, fortepianonu çalarkən o barmaqlar klavişlərə toxunmur və onun virtuoz çalğısının sirri də bundadır, lakin burda şeytanın da köməyini danmaq olmaz. Arqument kimi onlar bu faktı irəli sürürdülər ki, birinci dünya müharibəsindən sonra Vitqenşteyn bir qolunu itirmişdi, lakin o, sol əllə hətta o biri qolunu itirməmişdən qabaqkı dövrlərdə iki əllə çaldığından da yaxşı çalırmış. Məlumdur ki, sol əl təmiz əl hesab olunmur, buna görə də onlar hesab edirdilər ki, o ki sol əllə belə məharətlə çalır, deməli, bu, şeytanın işidir.

Vitqenşteyn, şübhəsiz, tarixdə bir əllə çalan tanınmış pianistlərin hamısından ən yaxşısıydı, lakin birincisi deyildi, çünki birinci macar qrafı Geza Ziçi olub; o, 1863-cü ildə yeniyetmə olarkən ovda sağ əlini itirmişdi. Buna baxmayaraq, məşhur pianoçu olmaq üçün istək və arzularını itirmədi, demək olar ki, beş il Ferens Listin şagirdi oldu, sonra onunla birgə çıxış elədi, Listin "Rakosi-marş"ını üç əllə ifa elədi. List öz şagirdindən ən birinci nəyi tələb edirdi: gərək royalı yox, öz qəlbini dinləyəsən, səsləri royal yox, pianistin qəlbi doğmalıdır. Listin müasirlərinin dediyinə görə, doğurdan da, səhnədə iki royal qoyulmuşdu, birinin arxasında List, o brininkində isə Ziçi oturmuşdu, adama elə gəlirdi ki, bütöv bir orkestr çalır.

Lakin Ziçi Vitqenşteynin bacardığını eləyə bilməmişdi və buna görə də macar dünyanın ən yaxşı təkəlli pianisti ola bilmədi. Macar çalanda tamaşaçılar hər zaman heyran qalırdılar ki, o bir əli ilə necə gözəl çalır. Vitqenşteyn çalanda isə tamaşaçılar dinləyiciyə dönürdülər və unudurdular ki, pianonu çalanın bir qolu yoxdur. Şəhərdə gəzərkən baxışlarım qeyri-ixtiyari ötüb-keçən adamların əvvəlcə əllərində, sonra isə üzlərində gəzirdi və bir dəfə düşündüm ki, görünür, Valentin də bütün bunları bilirmiş və qorxurmuş; qorxurmuş ki, onun itirilmiş qolu barədə söz-söhbətlər bizim praqmatik və həyasız əsrimizdə hər zaman çalğısından öndə gedəcək, ona olan mərhəmət hissi hər zaman heyranlıq hissini üstələyəcək.

Bəs nə üçün o, bu illər ərzində, özü də bizim həyatımızda çox şeylərin dəyişdirildiyi bir zamanda bizneslə məşğul ola bilməyib? Hə, noolsun, hər şeydən daha çox pul qazanmaq bacarığını qiymətləndirən bu günkü dünyada o, kim olacaqdı ki? Deməli, mənim onunla görüşmək ehtimalım bax indi şəhərin işıq dirəyi üstündə oturan o sərçənin yayda dimdiyi ilə yağış damcısı udmaq ehtimalına bənzəyir. Bu, bir andan sonra da baş verə bilər, ya da heç vaxt baş verməz.

Evə gələndə çətirimi açdım ki, tez qurusun və yenə fikirləşməyə başladım: axı hansısa Valentin mənim nəyimə lazımdı? Ümumiyyətlə, mən heç onun üzünü belə görməmişəm, onun çalğısını heç vaxt eşitməmişəm, bilmirəm ki, özü və çalğısı mənim xoşuma gələcək, ya yox... Kitab şkafıma sarı gedib Milorad Paviçin yan-yana düzülmş dörd kitabına baxdım. Mənə bu yazıçı barədə tanış bir jurnalist, hökumət qəzetində təzə çıxan kitablar barədə xırda icmallar yazan bir xanım (deməliyəm ki, o, öz işini çox peşəkarcasına görür, hərçənd mən onun kitabların dəyəri barədəki fikirlərinə şərik olmağa məcbur deyiləm) ağız dolusu heyranlıqla danışmışdı.

Əlbəttə, Paviçin ünvanına onun ağzından tərifli sözlər eşidəndən sonra dərhal yaxındakı kitab mağazasına cummadım, sadəcə mənalı-mənalı gülümsədim. Bu adı mən ondan qabaq da eşitmişdim, bilirdim ki, Paviç yeni ədəbiyyatda əsas mifyaradanlardan hesab olunur; bilirdim ki, Paviç ədəbiyyatda yeni bir istiqamət düşünüb: nizamsız nəsr. Lakin mən müxtəlif postmodernist şeylərə-filana çox ehtiyatla yanaşıram və reklamın gücünü də çox yaxşı bilirəm. Buna görə də bic-bic gülümsəyib tanışımdan xahiş elədim:

-O Paviçin hansısa bir ifadəsi yadında qalıbmı?

Jurnalist gözlərini qapatdı, sanki bununla istəmirdi ki, həmin ifadəni mən ondan qabaq kitabdan oxuyum, bir anlıq susdu və sonra dedi:"Vaxt nanə yarpağı kimidir, onu əkmək olar, və o, cücərəcək".

Elə həmin gün Paviçin dörd kitabını aldım, açıb oxumadan rəfə düzdüm onları, öz-özümə də elə hey donquldanırdım: "Vaxt nanə yarpağı kimidir, onu əkmək olar, və o, cücərəcək". Yaxşı kitabı oxumaq üçün gərək münasib vaxt seçəsən, qəlbin kitab oxumaq ovqatında olsun. Mən də bilirdim ki, bu an hələ gəlməyib. Bununla belə, tanış ədəbiyyatçılar arasında olanda əminliklə deyirdim:"Paviç, sözsüz, iyirmi birinci əsrin ən parlaq nasirlərindən biridir". Və onun ifadəsini də, yəni nə vaxtsa hökumət qəzetində çalışan jurnalistin ağzından eşitdiyim cümləni də xatırladırdım. İfadə tez-tez mənim yaddaşımda oyanırdı, hər dəfə də o mənə əvvəlki kimi görünmürdü, çünki hər dəfə elə həmin ifadəylə yeni bir süjet qurmaq olardı.

Düşünürdüm ki, mən yavaş-yavaş Milorad Paviçin ideal oxucusuna çevrilirəm, özü də onun heç bir kitabını oxumadan. Özümü bu ləzzətdən təcrid etmişdim ki, bu kitablar üçün əməlli-başlı aclıq hiss edim. Lakin günlərin bir günü anladım ki, bu kitabları əlimə almağa qorxuram. Qorxuram ki, məyus olam, çünki mənim təsəvvürümdə yuva quran həmin Paviç əsl həqiqətdə başqa cür ola bilərdi, yəni mənim yazıçım olmaya bilərdi. Lap özüyçün üçqat istedad sahibi olsa da... Bəlkə elə Valentin üçün də beləcə qorxurdum? Qorxurdum ki, onu da görən kimi məyus olam...

Bir dəfə bürkülü iyul gecəsində (sanki yastıq da adamın üzünü yandırırdı!) məni yuxudan mobil telefonum oyatdı:

-Salam! Danışa bilirsən?

Danışmaq? Mənə elə gəldi ki, sadəcə bir dəqiqə bundan qabaq yuxuya getmişəm, buna görə də mənim cavabımı gözləyən adama ürəyimdəkini demək istəmədim. Lakin əksər hallarda, özü də qadına, gərək onun səndən eşitmək istədiyi sözləri deyəsən.

-İşdəsən?

Məzuniyyətimin ilk günüdür, mənim işdə nə azarım var?

- Oy, bağışla! Mən bu gün səni günorta birbaşa efirə dəvət eləmək istəyirəm.

Aydındı. Birbaşa radio efirə bir il qabaqdan razılaşırlar, heç olmasa bir neçə gün qabaq gərək bunu biləsən. Deməli, kimsə söz verib, gəlib
çıxmayıb. Mən özüm 14 il radioda işləmişəm, bilirəm ki, belə vəziyyətlərdə proqramın müəllifi necə hisslər keçirir. Buna görə də dərhal cavab verirəm ki, saat neçədə evdən çıxım. Deyir, saat yarım tez çıx ki, gecikməyəsən. Lakin mən iki saat qabaq çıxıram evdən. "Yakub Kolas" metro stansiyasından qalxıram ki, Müstəqillik prospektindən radio Evinə kimi piyada gedim. Özümü radiomüsahibəyə kökləməliyəm.

Üzü günəşə sarı prospektlə addımlayıram. Mənə tanış olmayan simalara baxıram, bir anlıq onları yaddaşımda saxlayıram və öz dinləyicilərim kimi təsəvvür edirəm. Onlara nə deyəcəyim barədə düşünürəm. Çox illər bundan qabaq BDU-nun filologiya fakültəsində oxuyanda dostum və kurs yoldaşım Miroslav mənə ədəbiyyatdan necə imtahan verməyi məsləhət görmüşdü: əgər bəxtinə pis bilet düşsə, çalış nəyi yaxşı bilirsənsə onu danış və müəllimi də dialoqa cəlb elə.

İmtahanda mənə klassik rus ədəbiyyatından Dostoyevski düşdü. Düzü, mən onun yaradıcılığını pis də bilmirdim, amma o, məndən imtahan götürən müəllimin ən sevimli yazıçısıydı. Sevimli adama münasibətdə insan çox vaxt qısqanclıq nümayiş elətdirir, bu da mənim qiymətimə təsir göstərə bilərdi; axı qısqanc adamları razı salmaq çox çətindir. Buna görə də riskə getmədim, əvvəlcə Fyodr Mixayloviçin romanlarına heyran qaldığımı bildirdim, qeyd elədim ki, bizim ona münasibətimiz hər şeydən əvvəl mənəvi məsələdir, estetik xarakter daşımır. Və ümumiyyətlə, dedim, hesab elədim ki, Dostoyevskidən uzaqlaşmağımın ən yaxşı anıdır, biz ədəbi əsərləri oxmaqdan aldığımız zənginliyi biliklərimiz vasitəsilə əldə etmirik, daha çox inamımızla buna nail oluruq.

Bədii sözdə ən güclü şey ruhi başlanğıcdır, buna görə də o, bizi hər şeydən öncə inamla doldurur, biliklə yox. İnam isə elə ədəbiyyatşünaslıq elminin özündən fərqli olaraq öz əhatə dairəsinə görə müxtəlif nəhəngləri yaxınlaşdırır, onların fərqini elə bir müstəvidə göstərir ki, elm bunları göstərmək iqtidarında deyil. Buna görə də mənəvi qavrayış baxımından yanaşsaq, biz onlar arasında fərqi göstərib deyə bilərik: Puşkin- hamı üçündür, Lermontov isə hər kəs üçün.

Elə hey mənim biletimdəki suallara baxan müəllim (o, sanki mənim danışdıqlarımın biletin suallarına uyğun gəlib-gəlməməsini yoxlayırdı) mənim bu sözlərimdən sonra qəflətən başını qaldırdı, bizim baxışlarımız toqquşdu. Və bu anlarda mən onun gözlərindən oxudum ki, o, mənə "beş" yazacaq və elə də oldu.

Sonralar dostum Miroslavın məsləhətindən dəfələrlə müxtəlif vəziyyətlərdə istifadə elədim; misal üçün, indiki halda: bilmirəm radio dinləyiciləri məndən nə soruşacaqlar, lakin əminəm ki, onlara hökmən Valentinin tarixçəsini danışacam.

Radio Evinin ikinci mərtəbəsinə qalxıram, hələ efirə 40 dəqiqə var. Ürəyim rahatdır, sanki içimdə ürək əvəzinə hava şarı var. Bilirəm səbəbini: bu verilişdə dinləyicilər arasında Valentini tanıyan kimsə ola bilər, buna şans yaranıb. Bəlkə elə özü də hay verdi? (çətin!).

Üstündə "Ədəbi-musiqili layihələrin rəhbəri Tatyana Yakuşeviç" sözləri yazılmış qapının ağzında dayanıram. Onun kabinetində sağ tərəfdə divarın yanında "Belarus" pianosu var; hələ nə kompüterin, nə internetin olmadığı zamanlardan bəri bu musiqi aləti burda durur; bəstəkarlar radioya nə CD ilə, nə də fləşkartla gələrdilər, əllərində not vərəqləri olardı, piano arxasında oturub musiqi redaktoruna təzə yazdıqları mahnını çalardılar. Pianonun qapağı açıq idi; mənə elə gəlir ki, kabinetin havasına lap yaxınlarda bu alətdə çalınan mahnının son səsləri hopub, onları tutmaq olar.

-Tanya, de görüm klavişlərə bənzəyən tort bişirmək olarmı? - deyə dianonun dillərini göstərib Tatyanadan xahiş edirəm. Tatyana çox təəccüblə, həm də mənə elə gəlir ki, şübhəli-çübhəli gözlərini mənə dikir. Düşünürəm ki, o, məzuniyyət müddətində məcburən bura gəlməyimdən mənim narazı olduğumdan qorxur-axı efirdə ağzıma nə gəldi danışa bilərəm! Sonra mən ona Valentin barədə danışıram. Tatyana diqqət kəsilir, eyni zamanda nə barədəsə düşünür; deyəsən öz aləminə qapılır, baxışları ayrı səmtə yönəlir. Mənə elə gəlir ki, o, düşünür ki, mən bu tarixçəni radioya gələndə yolda uydurmuşam. Belə olsa, efirdə Valentin barədə danışmayacam...

Nəhayət, bizim baxışlarımız toqquşur, Tatyana deyir:

-Bilirsən, Valentin mənim qardaşımdır...

Mən təxminən dördün altıya ölçüsündə olan kiçik bir otaqda oturmuşdum; burda hər şeydə musiqi yaşayırdı. Heç nə əbədi yox olmur, eləcə də royal sussa da, burda musiqi heç də birdəfəlik yox olmamışdı. Burda hər şey ayrı hal almışdı, onu qulaq eşidə bilməzdi. Otaqda musiqinin varlığı daha çox fiziki cəhətdən hiss olunurdu - stola toxundunsa, not vərəqlərinə əlini vurdunsa onu hiss edə bilərdin. Musiqi birdəfəlik yox olmamışdı - illər boyu burda hər şey bir-birinin üstünə yığılıb qalaqlanmışdı, otaqdakı hər hansı bir səs də sənə musiqi kimi gəlirdi.

Pəncərə qarşısındakı iri dəri kresloda oturmuşdum və Valentin mənə tərəf baxanda sifəti gah qaralır, gah da açılırdı; o, royala əyiləndə və sol əlinin barmaqlarını çox asanca dillərdə gəzdirəndə sifəti daha çox işıq saçırdı. Bu royal təmiz səsləriylə məşhur olan alman markalı kabinet alətiydi-Auqust Furster. Valentinə bizim görüşümüzdən qabaqkı tarixçələri danışmaq lazım olmadı, bunları mənim əvəzimə bir neçə gün əvvəl Tatyana ona danışmışdı. Doğrudur, Tatyananın ona söylədiklərinin təhrif olub-olmadığını bilmirəm; bəzən müxtəlif insanlar tərəfindən ifadə edilən eyni sözlər müxtəlif informasiyalar verir...

-Elə insanlar var ki, özünəinam hissi onların qarşısında yeni-yeni zirvələr açır. Elələri də var ki, bu hiss onların qarşısına sədd çəkir, onları dalana aparıb çıxarır. Məncə, mən öz yolumun qarşısındakı dalanı vaxtında gördüm. Mən o dalanı görməsəydim digər səddi aşa bilməzdim, - deyə Valentin royalın böyründəki hündür ayaqları olan Casio sintezatoruna tərəf boylanır. - Mən aranjemançı oldum, çörəyim çıxır, dolanıram. Məsələ heç də bunda deyil...

O, sol qolunu klavişlərdən çəkib dərhal sağ qolunu onların üstünə qoydu və bu zaman "lya" notunun həzin səsi çıxdı, sonra yavaşca əlavə etdi:

- Sadəcə mən təbiətən görkəmli pianist deyiləm.

-Sən axı ən yaxşı belarus pianisti ola bilərdin, amma ən yaxşı aranjemançı oldun...

Tatyana mənə bir fincan kofe gətirdi, kreslonun böyründəki balaca qara şüşəli stolun üstünə qoydu və görünür, ona görə otaqdan yenə çıxıb getdi ki, bizim söhbətimizə mane olmasın.

-Atamurad çox gözəl dinləyicidir, - Valentin davam elədi, - Onun çox yaxşı musiqi duyumu var! O, qonşusu Vaziqənin hesabına musiqi nəzəriyyəsini də yaxşı öyrənmişdi. Lakin o, musiqiyə beyniylə yox, ürəyi ilə qulaq asırdı və mənim çalğımın bir sirrini də bilmirdi.

Valentin bu sözləri təbəssümlə dedi, sanki zarafat edirdi. Amma mən əmin idim ki, bax elə bu dəqiqə özümçün nəsə vacib bir şey eşidəcəyəm.

-Mən solaxayam. Solaxaylar sol əl üçün yazılmış konserti çox asan çalırlar. Vəssalam.

Valentinin bu etirafı mənim üçün tamam gözlənilməz oldu.

-Bilirsiz, -dedim, - solaxaylar üçün vizual düşüncə xarakterikdir, sağlar isə nizamlı-ardıcıl düşüncə sahibidirlər. Misal üçün: sağlar əlinə roman götürüb ilk cümləni oxuyur, onu təhlil edir, sonra növbəti cümləyə keçirlər, təhlil edirlər, sonra o birini oxuyurlar, yenə təhlil edirlər... Cümlələr muncuq dənələri kimi növbəylə süjetin ipinə düzülür... Sağlar romanı bitirməmiş hər etapda həmin o xırda parçaları, yəni diqqət yönəltdikləri hissəni yaddaşlarında tutub saxlayırlar. Kim ki muncuq düzəldir daha çox işə diqqət yetirir - yalnız muncuq dənələrinin ipə düzülməsinə fikir verir. Solaxay isə romanı həm oxuyur, həm də eyni zamanda təhlil edir.

Solaxay üçün roman muncuq deyil, ... belə deyək də... təzə il yolkasıdır, gərək onu bəzəyəsən, təbii ki, cümlələrlə-muncuqlarla. Solaxay bütün bunları hər etapda görür və qiymətləndirir, onun düşüncələri, fikirləri romandakı hadisələrin inkişafını izləməklə məşğul olmur. Bu düşüncələr gah geri qayıdır - əvvəlki səhifələrə, gah da sonrakı hadisələrin necə cərəyan edəcəyini proqnozlaşdırmağa yönəlir. Məncə, ideal oxucu da mütləq solaxay olmalıdır.

Bir qədər susub fasilə verdim ki, sözlərimin ev sahibində istehza oyatmadığına əmin olum. İstəyirdim ki, Valentin mənimlə ya mübahisə etsin, ya da razılaşsın; lakin o, sakitcə oturub döşəməyə baxırdı, üzündə azca təbəssüm sezilirdi, ahənglə başını tərpədirdi. Elə bil içində səslənən bir melodiya ritmini tutmuşdu.

-Əlbəttə, solaxay pianistlə sağ əllə çalan pianistin texniki cəhətdən ən çətin əsərin - məsələn, Listin tarnskripsiyalarının- öhdəsindən məharətlə gəlməsini siz məndən də yaxşı bilirsiz. Bu halda hər iki pianistin yaxşı hazırlığı da olmalıdır, - deyə hər ehtimala qarşı dəqiqləşdirdim. - Lakin çalğı zamanı sağlar yalnız barmaqların hərəkətlərini öz düşüncələri ilə təkrar edirlər, necə deyərlər, onları ardıcıllıqla takrarlayırlar, özü də bunu klavirin tələb etdiyi ardıcıllıqla yerinə yetirirlər. Buna görə də onlar royalın dillərinin həmin anda çıxartdığı səsləri eşidirlər, başqa bir şey eşitmirlər. Solaxay isə bütövlükdə əsəri eşidir - dərhal üç zaman kəsiyində: keçmişdə, indiki zamanda və gələcəkdə.

Və bu da çalğını daha orijinal, daha virtuoz edir. Hər dəfə onun ifasındakı çalğı müxtəlif cür səslənir. Sizə gəlincə, burda çox maraqlı və nadir hal var ki, bu da çalğınıza, sizin istedadınıza bənzərsizlik gətirir, başa düşürsünüzmü? Biz opera müğənnisinə "onun istedadlı səsi var" demirik ki! Deyirik "istedadlı opera müğənnisi", çünki istedad onun səsində deyil. Yaradıcı istedad onun qəlbindədir və biz isə mövcud olduğumuz bu milyon illər ərzində bu barədə heç nə bilmirik. Yalnız bunu deyə bilərik ki, o, bizim bütün vücudumuzu doldurur, damarlarımızı qanla doldurur və bədənimizin bütün problemlərinə kəskin reaksiya verir. Buna görə də Van Qoq qulağının mərcəyini kəsməmişdən qabaq ayrı adam idi, sonra isə ayrı Van Qoq oldu- onlar müəyyən mənada ikisi də ayrı-ayrı rəssamlardır. Eləcə də iki Bethoven var- biri normal eşitmə qabiliyyətlidir, o biri isə eşitmə qabiliyyətini itirib.

Özü də ikinci Bethoven birincidən fərqli olaraq daha məşhur əsərlər yaradıb. Eləcə də Van Qoq. Lakin mən bura sizin gözəl çalğınızı eşitməyə də gəlməmişəm. Çalğınıza mənim zərrə qədər də şübhəm yoxdu. Bəlkə belə demək daha düzgün olardı: ondan ötrü gəlmişəm ki, daha o musiqi səslərini eşitməyim. Atamurad mənə sizin barənizdə danışandan sonra o müsiqi mənim xəyallarımda, təsəvvüratımda tez-tez səslənir: Ravel, Brams, Prokofyev! O əsərlərdir ki, bunları həmin bəstəkarlar sol əl üçün yazıblar. Özü də bu musiqi səslərini mən ən namünasib vaxtda eşidirəm: oturub yeni kitabımın üzərində işlədiyim zaman. Bu səslər mənə mane olmağa başlayıb, mənim düşüncələrimi qovurlar; və mən yalnız bu yaxınlarda anladım ki, həmin musiqi səslərini bir daha eşitməmək üçün sizinlə tanış olmalıyam...

Kreslodan qalxıb onunla sağollaşanda artıq gec idi. Bilmirəm həmin anda nədənsə mənə elə gəldi ki, Valentinlə bu görüşümüz birinci və axırınıcıdır. Və ən başlıcası isə nədənsə bunu mən özüm istədim. O, mənim qarşımda dayanıb başını azca aşağı sallamışdı, lakin adi halda durmuşdu; dodaqları azca qaçmışdı. O, mənim təsəvvür etdiyim kimi deyildi - bəstəboy adam idi, yalın ayaqlarında boz şap-şap vardı. Mən onun dünəndən bəri qırxılmamış üzünə baxdım, əyri-üyrü qırmızı tükləri çıxmışdı; düşündüm: mən tamam ayrı bir Valentin görürəm, Atamuradın xatırladığı Valentini yox! Bu Valentinin keçmişindən yalnız qurumuş qırıntılar qalıb və o, istəyirdi ki, onları yaddaşından silib atsın. Valentindən öyrənmək istədiyim sonuncu bir şey qalmışdı.

-Deyin görüm, necə ağlınıza gəlib ki, royalın dillərinə oxşayan tort bişirəsiniz?

Elə bil sual onun ürəyincə oldu.

-Bu, mənim ideyam deyil. Dünyada məşhur bir italyan aşpazı var-Antonio Korluççi . Onun "Pasta və opera" kitabı əlimə keçmişdi. Korluççi o kitabda on yeddi xörəyin reseptini yazıb və kitaba da on yeddi məşhur İtaliya operasının disklərini əlavə edib. Müəllif konkret xörək hazırlamağı təklif edir və onların hər birini də konkret opera musiqisinin sədaları altında yeməyi məsləhət görür. Deyir ki, yalnız bu zaman yeməklər qeyri-adi dad verir.

Tatyana məni avtobus dayanacağına qədər ötürdü.

-Necə oldu? - soruşdu.

-Qardaşınla məni tanış etdiyinə görə təşəkkür edirəm. O, doğurdanmı çox aranjirovka edir?

-Hə. Hətta ona son vaxtlar Moskvadan da sifarişlər gəlir.

-Belə de...böyük pullar gəlir ki!

Eşitmişdim ki, bizim çoxsaylı cavan musiqiçimiz "Moskva üçün" işləməyə can atır. Lakin yerli şou-biznesdə hər şey alınıb və təsir dairələrinə bölünüb, buna görə də ora kənar adamın girə bilməsi demək olar ki, mümkün deyil.

-Yeri gəlmişkən, Valentin "Azad quş"u da aranjeman edib, - Tatyana bildirdi.

Mən müasir populyar musiqini o qədər də sevmirəm, amma Tatyana ilə sağollaşıb ayrılandan sonra yol boyu bu mahnı mənim başımdan çıxmadı. Məsələ bundadır ki, son vaxtlar Belarusun demək olar ki, bütün FM stansiyalarında hər gün səslənən "Azad quş" mahnısının sözləri mənimkidir.

Tərcümə etdi: Kamran Nəzirli
İdeal oxucu - Ales Badakın hekayəsiБесплатные шаблоны для 10.5Forex Портал для чайников






Mətndə səhv var? Onu siçanla seçin və Ctrl+Enter düyməsini basın.
Teqlər:
ŞƏRH YAZ
OXŞAR XƏBƏRLƏR
TRİBUNA
XƏBƏR LENTİ
BÜTÜN XƏBƏRLƏR
TÜRK DÜNYASI
«     2024    »
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031